Anne z Zielonych Szczytów

Witajcie w Nowym Roku, po rocznej (!) przerwie... Wiem, że obiecałam uaktywnić się na blogu, ale 2021 minął jak z bicza trzasnął... Nawet łudziłam się, że uda mi się zaskoczyć Was wpisem na sam koniec roku, ale coś bardzo ważnego przeszkodziło mi w urzeczywistnieniu tego planu... Ale po kolei...

11 miesięcy temu na Facebooku napisała do mnie kuzynka — Anna Bittner, która prowadzi książkowego bloga i ma na koncie tłumaczenia książek. W wiadomości Ania zapytała, czy mogłaby dać mój adres e-mailowy swojej znajomej, która zabiera się za ponowne tłumaczenie „Ani z Zielonego Wzgórza”. Oczywiście zgodziłam się, a kiedy Ania napomknęła, że ma to być rewolucyjne tłumaczenie, zapytałam tylko, czy mam się bać... 

Sześć tygodni później zobaczyłam wpis na jednej z grup, które prowadzę — jego autorka, Anna Bańkowska, napisała, że w jej tłumaczeniu pojawi się majownik... Na szybko zerknęłam na wiadomości i okazało się, że to ta znajoma mojej kuzynki od rewolucyjnego tłumaczenia... Nawet nie wiem, co wówczas kojarzyło mi się z rewolucyjnym podejściem — przyznam, że nie wygooglowałam sobie nazwiska, bo z jakiegoś powodu wydawało mi się, że to musi być jakaś rozpoczynająca karierę tłumaczka. Któż inny porwałby się na rewolucjonizowanie Ani, prawda? Akurat w grupie omawiana była „Rilla ze Złotego Brzegu”, w której pojawiają się majowniki (błędnie tłumaczone w innych przekładach), więc ten wpis nie wywołał wielkiego poruszenia. Jednak w którymś przypadkowym wątku kilka dni później rozpętała się istna burza, bo Tłumaczka wspomniała o... „ZIELONYCH SZCZYTACH”! Wątek dotyczył zupełnie czego innego, ale komentarze na temat nazwy farmy Cuthbertów biły rekordy. Jak to „Zielone Szczyty”?!?! Przecież Ania nie mieszkała w górach! Jak to Anne?? Anne w tytule? Jak to nie było wzgórza?? A może jednak lepiej „dachy”, „kalenice“, „facjatka”, „fronton”, „skos”? A właściwie po co to w ogóle ruszać? Nota bene, w międzyczasie omawialiśmy „Rillę ze Złotego Brzegu” wyliczając tłumaczom każdą nieścisłość i błąd... Po 130 komentarzach, w większości mało przychylnych architektonicznym szczytom, zmieniłam tytuł wpisu na „Anne z e na końcu”, bo dowiedziałam się, że taki jest roboczy tytuł nowego przekładu (to, przyznam, dosyć mnie uspokoiło). Sama nie wiem, kiedy dowiedziałam się, że jednak wyjdzie „Anne z Zielonych Szczytów”... Zaczęłam nawet trochę żałować, że zrobiłam wpis na blogu na temat szczytów... To ja mam mieć udział w uśmierceniu „Zielonego Wzgórza”, o którym marzyłam od dzieciństwa? Przecież ten wpis miał tylko wyjaśnić, że tytuł Bernsztajnowej nie był dosłownym tłumaczeniem! Czy ja sugerowałam zmianę polskiego tytułu? 

Kiedy ochłonęłam po pierwszym szoku, Zielone Szczyty powoli zaczęły mnie do siebie przekonywać... Przecież to jednak był tytuł nadany powieści przez L.M. Montgomery, bez względu na to, jak brzmi to po polsku... Zaczęłam się zastanawiać, czy tak bardzo raziłaby mnie ta nazwa, gdybym nie pokochała w dzieciństwie „Ani z Zielonego Wzgórza” i czy nie pokochałabym Anne, gdybym przeczytała, że mieszka w Zielonych Szczytach. Gdzieś tam w podświadomości usłyszałam cichy głosik: „Nie pokochasz mnie, bo nazywam się Zielone Szczyty, a nie Zielone Wzgórze?” Będąc kimś, kto od lat interesuje się biografią Maud, czułam też radość, że oryginalny tytuł znajdzie się na okładce polskiego wydania. Zielone Szczyty nie zajęły, co prawda, miejsca w sercu, które od prawie 40 lat zajmuje Zielone Wzgórze, ale już nie raziły mnie jak w marcu, kiedy o nich po raz pierwszy usłyszałam. Kiedy w grudniu, podczas transmisji spotkania z Tłumaczką, miałam okazję posłuchać pierwszego rozdziału, spadł mi kamień z serca. Zielone Szczyty nie raziły w tekście, a samo tłumaczenie było niezwykle przyjemne dla ucha i łagodne dla serca! 

Książka ma swoją premierę już 26 stycznia 2022 r. Za 22 dni polscy czytelnicy, którzy z różnych względów nie mogą przeczytać oryginału, będą mieli okazję zapoznać się z, jak do tej pory, najwierniejszym przekładem, który z wielką dbałością o szczegóły przygotowała Tłumaczka z ogromnym dorobkiem — Pani Anna Bańkowska. Rok 2022 będzie rokiem Anne. Wydawnictwo „Marginesy” planuje bowiem premierę II i III części cyklu również w tym roku.

Zdjęcie dzięki uprzejmości Wydawnictwa „Marginesy”.
Projekt okładki: Anna Pol

Zapraszam do zapoznania się z przedmową do tego wydania. Być może dzięki niej Wasz odbiór tych rewolucji we wspomnieniach z dzieciństwa będzie bardziej przychylny.

„Oddając Czytelniczkom i Czytelnikom nowy przekład jednej z najbardziej kultowych powieści, jestem świadoma „zdrady” popełnianej wobec pokolenia ich matek i babć, do których zresztą zaliczam też siebie. Tak jest – razem z wydawcą tego przekładu doszliśmy do wniosku, że w czasach, kiedy wszystkie dzieci wiedzą, że żadna mała Kanadyjka nie ma na imię Ania, Janka czy Zosia, a żaden Kanadyjczyk nie nosi imienia Mateusz czy Karolek, pora przywrócić wszystkim, nie tylko wybranym (jak w poprzednich przekładach), bohaterkom i bohaterom książki ich prawdziwe imiona, nazwom geograficznym na Wyspie Księcia Edwarda zaś ich oryginalne brzmienie. Podejmując się kolejnego przekładu (a w ostatnich latach nastąpił prawdziwy ich wysyp), postawiłam sobie za cel jak najściślejszą wierność wobec oryginału i realiów życia w wiosce Avonlea, która chociaż fikcyjna, miała jednak swój pierwowzór w prawdziwej miejscowości Cavendish. Odwiedziłam w tym celu liczne fora internetowe, blogi i grupy na Facebooku poświęcone życiu i twórczości Lucy Maud Montgomery. Należą do nich osoby, które doskonale znają wszystkie jej książki, także w oryginale, i od lat analizują nowe przekłady, bezlitośnie demaskując nawet najmniejsze błędy i nieścisłości. Każda z nich ma swoje zdanie na przykład w kwestii tłumaczenia nazwy „Green Gables”, od ponad stu lat znanej w Polsce jako „Zielone Wzgórze”. W sieci dostępne są zdjęcia z PEI (Prince Edward Island), można więc sobie obejrzeć, jak wyglądają słynne „czerwone drogi” czy odtworzona na podstawie opisu w książce i korespondencji autorki farma rodzeństwa Cuthbertów. Dzięki uprzejmości Bernadety Milewski (autorki bloga „Kierunek Avonlea”), która nie tylko jest kopalnią wiedzy o LMM, zna na wyrywki wszystkie jej książki i tropi w nich z dociekliwością detektywa wszystkie autobiograficzne wątki, ale też co roku spędza na PEI kilka miesięcy i współpracuje z L.M. Montgomery Literary Society, mogłam dowiedzieć się, jak istotne dla autorki było słowo gable. Niestety nazwa ta już od pierwszego przekładu sprawiała tłumaczom kłopoty. Gable po angielsku to termin architektoniczny oznaczający trójkątną ścianę łączącą dwie części dwuspadowego dachu. Po polsku jest to „szczyt”. Słowo „szczyt” Polakom kojarzy się głównie z górami, dlatego już pierwsza tłumaczka zmieniła oryginalne Green Gables na Zielone Wzgórze, które tak wryło się w pamięć kolejnych pokoleń, że aż do tej pory nikt nie odważył się zbadać, czy tam w ogóle było jakieś wzgórze. Otóż nie było. Ale to nie dlatego zdecydowałam się zrobić wyłom w tradycji i nazwać ten dom Zielone Szczyty. Zrobiłam to po tym, jak przyjrzałam się na zdjęciach tamtejszemu budownictwu, w którym właśnie te szczyty najbardziej rzucają się w oczy. Niektóre domy mają ich po kilka; istnieje książka Nathaniela Hawthorne’a pod tytułem The House of Seven Gables [Dom o siedmiu szczytach], którą L.M. Montgomery czytała w roku 1903. Swój pokój w domu dziadków Macneillów, u których się wychowała, nazywała zawsze gable room i tę nazwę (east gable room) nadała też pokoikowi Anne. Było to dla niej niemal magiczne miejsce, o którym napisała nawet kilka wierszy. W swoich pamiętnikach wspomina, jak bardzo cierpiała, kiedy zimą musiała sypiać na dole, bo jej gable room nie był ogrzewany. W tłumaczeniach nazywano go zwykle „pokoikiem na facjatce” albo „na poddaszu”. Tymczasem był to po prostu pokój na pierwszym piętrze, z oknem we wschodniej (trójkątnej) ścianie szczytowej. Obok niego znajdował się pokój gościnny, a po przeciwnej stronie – pokój Marilli oraz west gable room (pokój w zachodnim szczycie). Wyżej był już tylko strych (tam Anne wyniosła podręczniki po zakończeniu roku szkolnego i urządzała próby deklamacji z jękami). Podsumowując, przyznaję się do winy: zabiłam Anię, zburzyłam Zielone Wzgórze i pozbawiłam je pokoiku na facjatce. Proszę jednak o łagodny wymiar kary, zważywszy na to, że ktoś kiedyś musiał się podjąć tego niewdzięcznego zadania. Za absolutnie bezcenne informacje serdecznie dziękuję Bernadecie Milewski, autorce bloga „Kierunek Avonlea”, oraz Panu Stanisławowi Kucharzykowi, który od lat bada florę PEI, a swoją wiedzą dzieli się na blogu „Zielnik L.M. Montgomery”. To on jest pomysłodawcą nieoficjalnej (bo oficjalnej brak) polskiej nazwy mayflowers (majowniki), ulubionych kwiatów LMM [Epigaea repens], o których autorka często wspomina w swoich książkach.

 Anna Bańkowska"